Ticaret virtual ozel sebeke (VPN) xidmetleri son illerde suretle artmisdir. evvelce biznes sektorunda istifade ucun nezerde tutulmus VPN-ler indi istehlakcilar terefinden genis sekilde axtarilir. Tekce 2019-cu ilde onlar dunyada butun mobil tetbiq yuklemelerinin 480 milyonunu teskil edirdi. Proqnozlara gore, qlobal VPN bazarinin deyeri 2022-ci ile qeder 35 milyard ABs dollari ve ya hetta 2024-cu ile qeder 50 milyard dollar ola biler.
ABs ve Avropa xaricinde, bu artim esasen daha yaxsi eylence mezmununa cixis arzusuna baglanir. Asiya ve Latin Amerikasi kimi bolgelerde cografi olaraq mehdudlasdirilmis mezmuna baxmaq imkani VPN-lerden istifade ucun esas motivasiyadir. Bu, hemcinin ABs VPN bazarinda da esas hereketverici quvvedir, lakin texnologiyanin burada qebul edilmesi, subhesiz ki, onlayn mexfiliye artan narahatliqlarimizin neticesidir.
Teessuf ki, VPN-lerin nece marketinq edilmesi istehlakcilari asanliqla yaniltmaqla, onlara yalan bir tehlukesizlik hissi verir. ABs-da VPN istifadecileri eylence meqsedleri ucun VPN-lerden istifade etmek ucun mexfiliye ve tehlukesizliye olan ehtiyaclari qeder meyllidirler. Buradaki problem ise sonuncudur; istehlakcilar her zaman VPN-in onlayn mexfiliyini nece ve hansi hallarda artiracagini yaxsi bilmirler.
VPN-ler Nece İsleyir?
VPN-ler, trafikinizi ozel sebekelerine yoneltmek ucun virtual tuneller yaradir. sebekelerine qosulma ve bu sebekeden cixis adeten sifreleme texnologiyasi ile qorunur. Buradan sonra, VPN melumatlarinizi yeniden ictimai internete oturur, burada nehayet oz teyinatina catir. O vaxta qeder melumatlariniz ferqli bir IP unvani altinda gedib catmis olur.
Sade desek, VPN-ler yonlendirme yolu ile isleyir. İnternet trafikinizi oz serverleri vasitesile basqa bir yerde yerlesen bir yere yonlendirerek, VPN-ler IP unvaniniza esaslanaraq sizi izleyen her kesi effektiv sekilde yaniltmaq gucune malikdir. Buna internet provayderiniz de daxildir, yalniz VPN-den istifade etdiyinizi gore bilecek, ve ya ictimai Wi-Fi uzerinden sizi izleyen her kes. Bu, hemcinin VPN-lerin istifadecinin IP unvanina esasen mueyyen bir bolgede yerlesdiyini dusundurerek axin xidmetlerini yaniltma usuludur.
Melumatlarinizi sebekenizden onlarin sebekesine kocurmek ucun VPN-ler tunel protokollarindan—ve ya kommunikasiya protokollarindan—istifade edirler. Bunlar, iki cihazin qarsiliqli elaqe qurmasina imkan veren qaydalarin, sintaksis ve semantika standartlarinin destidir. Onlar bir nov dildir; iki cihaz eyni dili danisirsa, unsiyyet qura bilerler.
ekser hallarda, protokollar melumatlarinizi tranzit zamani da sifreleyir. VPN-ler hazirda bu nov bir nece protokoldan istifade edir, bunlara PPTP, SSTP, L2TP, IKEv2/IPSec, OpenVPN ve WireGuard daxildir.
VPN-ler Ne Ede Biler? Ne Ede Bilmezler?
VPN texnologiyasi, iscilerin ve filial ofislerinin uzaqdan korporativ serverlerdeki resurslara cixis temin etmeleri ucun dizayn edilib. O, gundelik internet istifadecileri ucun nezerde tutulmayib, hansi ki, onlarin VPN-den istifadesi tamamile ferqlidir. Buna baxmayaraq, (paradoksal olaraq) yaniltici reklamlar ve umumi yanlis melumatlarin birlesmesi bu texnologiyanin ikinci qrupa da birincisi ucun etdiyi kimi komek ede bileceyine dair tesevvur yaratmisdir.
Bu ise heqiqetden cox uzaqdir.
sifreleme meselesini dusunun. Yuxarida qeyd etdiyimiz kimi, VPN-ler yalniz sexsi serverlerinizle onlarin arasinda qurulan baglantini qoruya bilir. Meselen, xaricde isleyen bir isciden VPN istifade ederek, korporativ serverlerindeki melumatlari qorumaq teleb olunmasi mentiqlidir. Lakin adi istehlakcilar ucun bu cur qorunmanin ele de boyuk ehemiyyeti yoxdur.
VPN-ler haqqinda 2019-cu ilde yazilmis genis bir meqalede Mozilla-nin Superglue muhendisi Dennis Schubert VPN sifrelemesinin eslinde ne etdiyini tesvir edir. Meqalenin evvelinde elaqenizin evvelden sifrelenmediyi ferziyyesi ile hereket edir—bu ferziyyeni ise meqalede bir az sonra alt-ust edir—o, VPN-in onlayn melumatlarinizi ne qeder qoruya bileceyini gosteren bir illustrasiya yaratdi.
eger sifrelenmemis melumatlari internet uzerinden gonderirsinizse, eslinde aciqca yazilmis bir sevgi mektubunu gonderirsiniz - Dennis Schubert, Mozilla-nin Superglue muhendisi
Daha sonra bunu VPN istifade ederken melumat gondermeyin nece gorunduyu ile muqayise edir. Onun tesviri ilkin versiyadan demek olar ki, deyismeyib.
“Xatirlayirsinizsa, evvelce VPN-leri tunel kimi tesvir etmisdim?” deye sorusur. “Her bir tunel bir yerde bitmelidir... […] VPN teminatcilari melumat paketlerinizi birbasa son teyinatina catdira bilmezler, cunki onlarin hara getdiyini bilmek imkanlari yoxdur.” Sohbeti bele yekunlasdirir: “Onlarin ede bileceyi yegane sey melumat paketlerinizi yeniden ictimai internete qaytarmaqdir ki, nehayet hedefine catsin.”
Basqa sozle, eger internetde teyinat noqteniz sifreli baglantini desteklemirse, melumatlariniz VPN-in sebekesini terk edenden sonra hessas veziyyetdedir.
sifreleme ile yanasi, anonimlik VPN-lerle bagli tez-tez yanlis anlasilan basqa bir elementdir. VPN sizi tamamile anonim ede bilmez. Yalniz IP unvaninizi deyismekle izlenilmeyeceyiniz dusuncesi bir yanlis tesevvurdur. eslinde, izleyici sirketler gozleri uzerinizde saxlamaq ucun bir cox metodlar hazirlayiblar; yalniz IP unvaninizi deyisdirmek onlari izinizden uzaqlasdirmaz.
Bele ki, eger bir VPN melumatlarinizi server divarlarinin o terefine qeder sifreleye bilmezse ve sizi internetde anonim saxlaya bilmezse, o zaman ticaret VPN ne ede biler?
40 ilden cox tecrubesi olan bir proqram yazari ve meshur onlayn texniki destek resursu olan Leo Notenboom, VPN-lerle bagli yazilarindan birinde VPN-lerin hell ede bileceyi uc xususi problemi qeyd edir. Birincisi sniffing-dir, bu, sizinle eyni Wi-Fi sebekesinden istifade eden sexsin internet trafikinizi izlemesi demekdir. Bu, VPN sifrelemesinin hell ede bileceyi bir problemdir. Melumatlariniz ictimai internete oturulene qeder sifrelendiyi ucun sebekenizin ehate dairesindeki “izleyicilerden” qorunur.
İkincisi yer deyisdirme ile baglidir. VPN-ler trafikinizi oz sebekelerinden kecirdikde, IP unvaninizi basqa bir yerin IP-si ile evez edir. Bu, istifadecilere populyar axin xidmetlerinin cografi mehdudiyyetlerini asmaga ve xaricde elcatan olmayan yerli kanallara daxil olmaga imkan verir.
ucuncu ve son problem ise nezaretdir. VPN istifade ederken, sizi izleyicilerden qoruyan eyni sifreleme internet provayderinizden (ISP) melumatlari da gizledir. Lakin Notenboom vurgulayir ki, bu problem VPN-lerle tam hell edilmir. Onlayn fealiyyetiniz sizi hele de ifsa ede biler, xususen de onlayn vaxtinizda cookie kimi izleyiciler size qosulursa. ustelik, indi internetdeki fealiyyetinizi izleyen potensial olaraq sizin VPN teminatciniz ola biler.
VPN Logging Anlamaq
“Logging” ve “logless” terminleri VPN-lerden danisarken genis sekilde isledilir. Loglar, onlayn fealiyyetiniz neticesinde yaranan qeydlerdir. Onlari texminen iki qrupa bolmek olar: metadata loglar ve trafik loglari. Metadata loglari, VPN-lerin xidmetlerini optimallasdirmaga komek eden melumatlari (meselen, geniszolaqli istehlak, zaman isareleri) ehate edir ve toplanmasi esasen zerersizdir. Trafik loglari ise, baxis tarixcenizi, DNS sorgularinizi ve real IP unvaninizi gosterir, bu ise bir VPN-in hec vaxt saxlamamasi lazim olan seydir.
Loglar ehemiyyetlidir, cunki onlar bir hekaye danisir. Meselen, internet provayderinizin ehtimal ki, baxis verdislerinizi izlediyini dusunun. Onlar bu melumatlardan sexsi profilinizi yaratmaq, melumatlarinizi ucuncu tereflere satmaq ve axtardiginiz mezmuna razi olmadiqlari teqdirde geniszolaginizi mehdudlasdirmaq ucun istifade ede bilerler. Buna gore de, melumatlarinizi tehlukesiz saxlamagi bacarmayan bir VPN sadece bezekli bir kecid qapisindan basqa bir sey deyil. Genis loglar saxlayan ve ya daha da pis, ucuncu tereflere konullu sekilde veren VPN-ler sadece sisirdilmis mini-internet provayderleridir.
Bunu nezere alaraq, VPN-in minimum ve ya hec bir log saxlamadigini nece tesdiqlemek olar? evvelde sirketin mexfilik siyasetini oxumaqla baslayin. Sened, VPN-in istifadecilerinden hansi melumatlari topladigini, xususile de hansi loglari saxladigini ve onlarla ne etdiyini aciqlamalidir.
Bir VPN-in log saxlamasina yanasmasini tesdiq etmeyin bir yolu, onlarin seffafliq hesabatlari derc etme tarixini yoxlamaqdir. seffafliq hesabati, mueyyen bir VPN-in musterileri ve umumiyyetle internet qarsisinda ne qeder seffaf oldugunu gostermek ucun yazilmisdir.
sirketin log saxlama ile bagli ne etdiyini tesdiqlemeyin en emin yolu, onlarin istirak etdiyi her hansi bir ucuncu teref auditlerini nezerden kecirmekdir. Bunlar VPN sirketleri terefinden kodlarinda potensial tehlukeli bosluqlari mueyyen etmek ucun sifaris verilir. Lakin auditler de bir sirketin hec bir log saxlamadigini subut etmek ucun zemanet vermir.
Neticede, VPN-le is gorerken istehlakcilar her zaman bir qeder inam gostermelidirler. Onlarin bezi log melumatlarini saxlamadigindan tam emin olmagin bir yolu yoxdur, yalniz serverlerinin ele kecirilmesi ve arasdirilmasi istisna olmaqla. ustelik, eger biri VPN-in istifadeci melumatlari ile bagli siyasetine ciddi ve durust yanasdigina inanmirsa, o zaman etibari bir terefden—internet provayderinizden—digerine—VPN-e kecirmeyin menasi yoxdur.
